7.1 Siunertaq

Isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissani inuiaqatigiinni isertitat qaffasissusaat aamma agguataarnerisa erseqqissarneqarnissaat siunertaavoq. Isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissat aamma inuiaqatigiit ataqatigiissinneranni eqimattani assigiinngitsuni isertitat erseqqissarneqarput – assersuutigalugu siuaassutsinut, ukioqqortussutsinut aamma inunngorfimmut immikkoortiternerini. Ukiut ingerlanerini isertitat ineriartornerat ukiunut siullernut ataqatigiissinnerisigut ersersinneqarsinnaapput. Ilaqutariit assigiinngitsut isertitaat aamma isertitat akileraarutaasussat aamma isertitanit akileraarutit erseqqissarneqarput.

 

Erseqqissaatigineqassaaq isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissat tamakkiisumik pigissaarnermik atuinissamullu periarfissanik takutitsinngimmata. Assersuutigalugu pigisat nalillit namminerlu pilersornermut tunngasut paasissutissanut ilaanngillat. Kiisalu kisitsisitigut paasissutissat sulinermi aningaasarsianut paarlaanneqannginnissaat.

 

7.2 Nalunaarsuutit tunngaviusut

Isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissanut innuttaasut akileraaruteqartussatut inaarutaasumik naatsorsuutaat (S31) aamma ukiumi pineqartumi Kalaallit Nunaanni najugaqarsimasut akornanni akileraarutissanut naatsorsuutit tunngaviupput. Taakku tunngavigalugit Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutsinik pingasunik pilersitsivoq:

 

·            Inuit isertitaasa nalunaarsuiffiat

·            Ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiat

·            Isertitat akileraarutaasussat nalunaarsuiffiat

 

Nalunaarsuiffiit pingasut tamarmik immikkut namminerisamik isertitanut paasissutissani tunngavigineqarput. Immikkoortuni tulliuttuni nalunaarsuiffinni pineqartuni kisitsisinilu pilersinneqartut pillugit kiisalu sammisani ataasiakkaani ajornartorsiutaasinnaasut sammineqarput.

 

7.2.1 Inuit isertitaasa nalunaarsuiffiat

Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat isertitat pillugit nalunaarsuiffimmi pingaarnerpaajuvoq. Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat naammassillugu suliarineqarnerata kingunaa atsaat ilaqutariit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat suliarineqarsinnaavoq. Naatsorsueqqissaartarfiup inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffianut isertitat akileraarutitaqanngitsut ilannguttarpai. Taamaaliornermi inunnik isumaginninnermut nalunaarsuiffik aamma ilinniagaqarnersiutinut nalunaarsuiffik ilanngunneqartarpoq. Pisortat akileraarutitaqanngitsumik ikiorsiissutaat tassaapput; ineqarnermut tapit, meeqqanut tapit, meeqqanut tapit allat, utoqqalinermi aamma siusinaarluni soraarnerussutisianut tapit akileraarutitaqanngitsut, pisortanit ikiorsiissutit aamma ilinniagaqarnersiutit.

 

Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat annerpaamik uani saqqummersitami tunngavigineqarput. Isertitat akileraarutillu saniatigut nalunaarsuiffik suiaassutsinik, ukioqqortussutsinik, najugaqarfinnik il.il. aamma imaqarput.

 

Isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissat inunnik nalunaarsuiffimmiittunik imaqarput, inuit ipineqartut ukiumi pineqartumi akileraartussaatitaapput tamakkiisumik, ukiullu naanerani 15-inik ukioqalereersimasuussallutik. Taakku piumasaqaatit saniatigut Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani ukiup pineqartup aallaartinnerani aamma naanerani allassimasuutigineqartussaavoq.

 

2022-mi nalunaarsuiffik tunngaviusoq 50.203-nik isertitanut paasissutissanik imaqarpoq. Taakkunannga inuit 42.749-t (86 pct.) piumasaqaatigineqartut angusimavaat – tamakkiisumik akileraartussaatitaaneq, ukiup naanerani 15-inik ukioqalersimanissaq aamma ukiup pineqartup aallartinnerani aamma naanerani Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanissaq, taakkuuppullu isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissani tunngavigineqartut.

 

7.2.2 Ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiat

Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat naammassillugu suliarineqareernerani aatsaat ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiat suliarineqarsinnaavoq.

Inuit isertitaanut nalunaarsuiffik Naatsorsueqqissaartarfiullu inunnut saniatigullu ilaqutariinnut nalunaarsuiffii tunngavigalugit ilaqutariit isertitaat katiterneqartarput, ilaqutariit isertitaat ataatsimut naatsorsorneqartarlutik taamatullu isertitanit akileraarutissaat naatsorsorneqartarlutik.

 

Ilaqutariit isertitaanut nalunaarsuiffimmut ilanngunneqartarput ilaqutariit ukiumi pineqartumi minnerpaamik ataatsimik 15-inik ukioqalereersimasumik tamakkiisumik akileraartartumik ilaqartut, taannalu ukiup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaani najugaqarsimassaaq.

 

Ilaqutariit assigiinngitsunik amerlassuseqartarnerat katitigaanerisalu assigiinnginnerat pissutigalugu isertitallu piviusorsiornerusumik sanilliussinnaanissaat anguniarlugu isertitat atoriaannaat naligiissarneqarnerat atorneqarpoq – taanna pillugu immikkoortoq 7.8 atuaruk.

 

2022-p naanerani Kalaallit Nunaanni ilaqutariit 31.535-usimapput. Taakkunannga 28.367-it, 90 pct.-inik annertussusillit, ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiannut ilaapput. 3.168-it ilaqutariit isertitaasa nalunaarsuiffiannut ilaanngilat. Ilaqutariinni taakkunani piumasaqaatit; tamakkiisumik akileraartussaatitaaneq, 15-ileereersimanissaq, ukiullu pineqartup aallartinnerani naaneranilu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanissaq, anguneqarsimanngillat.

 

Ilaqutariit isertitaat pillugit paasissutissat inuiaqatigiinni atuisinnaanermut periarfissanik takutitsisuusinnaavoq. Taassuma saniatigut nalunaarsuiffik atorlugu inuiaqatigiinni isertitat assigiinngissitaarnerat ersersinneqarpoq. Ilaqutariit isertitaanut nalunaarsuiffik pillugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani www.stat.gl–imi saqqummersitaq kingulleq innersuunneqarpoq.

 

7.2.3 Isertitat akileraarutaasussat nalunaarsuiffiat

Isertitat akileraarutaasussat nalunaarsorsimaffianiipput inuit ukiup ingerlanerani akileraaruteqartussat tamarmik, najugaq akileraarutissallu annertussusaat peqqutaatinnagit. Isertitat akileraarutaasussat nalunaarsorsimaffii atorlugit isertitat akileraarutaasussat katinneri immikkut soqutiginarput, aningaasaqarnerullu pissusaanut uuttuutaasinnaalluni. Inuillu isertitaannut imaluunniit isertitat agguataarneqarnerinut tulluartuunani.

 

7.3 Soraarnerussutisiaqalernissamut aaqqiissutit Kalaallit Nunaata avataani inissisimasut

2017-imi januaarip aallaqqaataani soraarnerussutisiassat Kalaallit Nunaata avataanut inissinneqarsimasut Kalaallit Nunaanni tamakkiisumik akileraartussaatitaasunit akileraarutigineqartalerput:

 

·            Kalaallit Nunaata avataani soraarnerussutisiassanik akiliinermi ilanngaatit atorunnaarput, aamma

·            Kalaallit Nunaata avataanut sulisitsisup soraarnerussutisiassanut akiliutai akileraarutigineqartalerput.

 

Akileraartarnermut Aqutsisoqarfiup allannguut ima suliarivaa:

 

·            Kalaallit Nunaata avataanut soraarnerussutisiassanut akiliutit akileraarutinut ilaajunnaartinneqarput aamma

·            2017-imiit Kalaallit Nunaata avataanut sulisitsisup soraarnerussutisiassanut akiliutigisartagai isertitatut akileraarutaasussatut ilanngunneqarput. Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmi aatsaat 2018-imi nalunaarsorneri takuneqarsinnaalerput.

 

Kalaallit Nunaata avataanut soraarnerussutisiassanut akiliutit akileraarutitallit isertitani akileraarutaasussat Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit naatsorsorneqartartuni kisiisa pinnagit isertitanit allanit peerneqartarput. Danmark Statistik aamma taamatut suleriaaseqarpoq, sulisitsisut soraarnerussutisiassanut akiliutigisartagaat isertitanut suliaqarnermut ilanngunneqarneq ajorput, inummut pineqartumut atorneqarsinnaannginneri pissutigalugit.

 

Soraarnerussutisiassanut akiliutit akileraarutaataasussat – akileraartarnermi maleruagassat malillugit – isertitanut akileraarutaasussanut ilanngunneqartarput. Akerlianilli isertitanut naatsorsuinernut allanut ilanngunneqassanngillat, inummut pineqartumut atorneqarsinnaannginneri pissutigalugit.

 

Taamaasilluni sulisitsisunit soraarnerussutissiaqalernissamut Kalaallit Nunaata avataanut akiliutit 2017-imi isertitanut akileraarutaasussanut ilanngunneqarput, aatsaalli 2018-imi takuneqarsinnaanngorlutik; isertitat tamakkiisumik katinnerini imaluunniit isertitat atoriaannaat naatsorsuutaanni ilaanngillat.

 

7.4 Isertitat atoriaannaat aamma isertitat immikkuullarissut

Isertitat atoriaannaat tunngavigalugit inuup imaluunniit ilaqutariit atuisinnaanerat uuttorneqarsinnaasarpoq. Isertitat atoriaannaat inuup imaluunniit ilaqutariit ineqarnermut, atuinernut imaluunniit sipaagaqarnermut atorsinnaavai, taakkuullutillu akileraareerluni, ernianut akileereerluni akilersuutinullu akileereerluni isertitat. Ilaatigut sulinermut ilanngaat isertitanut atoriaannarnut ilanngunneqartarput.

 

Ataani takuneqarsinnaavoq isertitat atoriaannaat naatsorsorneri. Siullermik inuussutissarsiornermit isertitat, pisortanit ikiorsiissutit, soraarnerussutisiaqalernissamut nammineerluni sipaakkat aamma pigisanit nalilinnit isertitat katinneqartarput, taakku tamarmik akileraannginnermi nalunaarutigineqarsimasuussapput. Taakkunannga akileraarut, ernianut akiliutit aamma akilersuutinut akiliutit peerneqartarput. Sulinermut ilanngaatinit akiliutit taakkununnga ilanngunneqassapput.

 

Takussutissiaq 7.1 Isertitat atoriaannaat – agguaqatigiissillugu 14-ileereersimasunut. 2022

		Kr.
	Inuussutissarsiornermit isertitat	249.751
+	Pisortanit ikiorsiissutit.......	25.052
+	Soraarnerussutisiassat nammineq sipaakkat	4.509
+	Pigisanit nalilinnit isertitat, ilanngaateqanngitsut	231
-	Ernianut aningaasartuutit.....	5.080
-	Isertitanit akileraarutit.......	96.206
-	Akilersuisussaatitaanermut akiliut.	115
+	Sulinermut ilanngaat........	1.869
=	Isertitat atoriaannaat.......	180.011

Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNPI101

 

Isertitat atoriaannartut naatsorsuutigineqartarput inummit immaqaluunniit ilaqutariinnit isertitat atuinermi atorneqarsinnaasut imaluunniit sipaarneqarsinnaasut.

 

Ineqarnermut akiliutit, a-kassemut imaluunniit suliaqarfimmi kattuffinnut akiligassat, angalanernut allanulluunniit akiligassat isertitanit atoriaannarnit ilanngaatigineqarneq ajorput, inuit imaluunniit ilaqutariit nammineerlutik annerusumik minnerusumilluunniit taakku aqussinnaasarmatigit.

 

Akilersuisussaatitaanermili akiliutit, pinngitsoorani akiligassaaneri pillugit, taamaasillunilu sumut atorusunnerlugit nammineq aalajangersinnaanagit, naatsorsuutini peerneqartarput.

 

Sulinermullu ilanngaatit isertitanut atoriaannarnut ilanngunneqarsinnaasarput.

 

Naatsorsueqqissaartarfimmit isertitat tamaasa eqqarsaatigalugit inuup inuunera naallugu isertitatut ataatsitut aningaasat atorsinnaanerinut periarfissaqalernermi qulakkeerneqartarput. Assersuutigalugu suliffimmiit soraarnerussutisiassat pinngitsoorani pigineqartussat aatsaat utoqqalinersiaqalernermi pineqartarput, inuup nammineerluni utoqqalinersiaqalernissaminut sipaagai akiliinermut ilanngunneqartarput.

 

Naatsorsueqqissaartarfiup isertitat atoriaannaat pillugit naatsorsuutai amigaateqarput. Isertitani atoriaannarni aamma isertitani kisitsisitigut paasissutissani allani ilaanngillat:

 

·            Aningaasat atornagit imminut pilersorsineq, piniarnermit aalisarnermiillu.

·            Akileraarutitaqanngitsumik sulinermi akissarsiat.

·            Kingornussarsiat, tunissutisiat aamma ilaquttanit aningaasatigut ikiorsiissutit.

·            Lotto-mi eqquinerit aamma pinnguaatiniillu allanit eqquinerit.

·            Sillimmasiisarfinniit aningaasat taarsiissutit.

·            Sulisitsisunit aqunneqartut utoqqalinersiaqalernissamut akiliutit.

·            Namminerisamik utoqqalinersiaqalernissamut sipaagaqarnermit iluanaarutit ingerlaavartut.

·            Piffissaq eqqornagu utoqqalinersiaqalernissamut pappialaatit nalillit tiguneqarsimasut aamma piffissaq eqqornagu utoqqalinersiaqalernissamut sipaakkat tiguneqarsimasut.

·            Pikkorissaasunut allanullu tapit.

·            Inigisap nalingata annertusinerata aamma annikillineranit allannguummit iluanaarutit/annaasat.

·            Akilersuutinut tapit siusinaarluni akiliutigineqartut aamma meeqqanut tapit.

 

7.5 Isertitat pillugit kisitsisinik saqqummiussineq

Inuit isertitaat pillugit aamma ilaqutariit isertitaat pillugit nalunaarsuutit sammisanik assigiinngitsunik 31-nik imaqarput. Taakkunannga sammisat 28-usut Naatsorsueqqissaartarfiup Kisitsisaataasiviatigut saqqummersinneqartarput, takussutissiaq 7.2 takuuk. Inuit isertitaanut aamma ilaqutariit isertitaanut tunngasut sammisat pingasuusut saqqummersinneqanngitsut Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarsuutaaniittut:

 

·            Suliffeqarfimmi iluanaarutit

·            Tulaassat, suliffeqarfimmi iluanaarutit ilanngaatitaqanngitsut

·            Pisortanit ikiorsiissutit akileraarutitaqanngitsut isertitatut tunniunneqartut katillugit

 

Takussutissiaq 7.2 Inuit isertitaasa nalunaarsorsimaffiat atorlugu isertitanik assersuutitut itisiliineq. 2022

		Isertitat suussu-saat malillugit	Isertitat annertussusaat	Isertitalinnut tamanut agguaqati-giissillugu	Isertitat suussusaat malillugu agguaqatigiis-sillugit
		Amerlass.	1.000 kr.	Kr.-nngorlugit
1	Isertitat atoriaannaat (2-23-24-25)	41.957	7.695.272	180.011	183.409
2	Isertitat akileraannginnermi allanullu akiliinnginnermi (3+8+19+20).....................................	41.674	11.950.175	279.543	286.754
3	Inuussutissarsiutinit isertitat (4+5+6+7)................	35.812	10.676.597	249.751	298.129
4	Akissarsiat, sulilluni tunissutisiat assigisaallu...............	34.179	9.819.469	229.701	287.295
5	Suliffeqarfiit sinneqartoorutaat ........................	3.487	755.681	17.677	216.714
6	Nunanit allanit isertitat...............................	751	17.331	405	23.077
7	Akissarsiarititat aamma B-isertitat allat...................	3.236	84.115	1.968	25.994
8	Pisortaqarfinnit isertitat ikiorsiissutit (9+12+16)..........	19.431	1.070.939	25.052	55.115
9	Suliffeqanngikkallarnermi ikiorsiissutit, pisortat ikiorsiissutaat assigisaallu (10+11)...................	6.300	74.287	1.738	11.792
10	Suliffeqanngikkallarnermi ikiorsiissutit ...................	3.259	28.535	668	8.756
11	Pisortanit ikiorsiissutit..............................	3.531	45.752	1.070	12.957
12	Ikiorsiissutit allat(13+14+15).......................	11.315	271.306	6.346	23.978
13	Ilinniagaqarnersiutit................................	4.700	143.476	3.356	30.527
14	Ineqarnermut tapit.................................	4.366	86.627	2.026	19.841
15	Meeqqanut tapit..................................	5.066	41.203	964	8.133
16	Pisortanit soraarnerussutisiat(17+18).................	6.546	725.345	16.968	110.807
17	Pisortanit utoqqalinersiat.............................	4.079	453.013	10.597	111.060
18	Pisortanit siusinaartumik soraarnerussutisiat...............	2.794	272.332	6.370	97.470
19	Tjenestemandspensionit, ATP aamma utoqqalinersiat namminersortunit..................................	3.099	192.766	4.509	62.203
20	Pigisanit nalilinnit isertitat, tamarmiusut (21+22).........	2.358	9.873	231	4.187
21	Ernianit isertitat ...................................	2.202	805	19	366
22	Pigisanit nalilinnit allanit isertitat (aktianit allaniillu isertitat).....	206	9.068	212	44.020
23	Ernianut aningaasartuutit ............................	29.064	217.147	5.080	7.471
24	Isertitanit akileraarutit katillugit ........................	35.998	4.112.708	96.206	114.248
25	Akilersuutinut akiliutit................................	24.413	79.886	1.869	3.272
26	Akilersuisussaatitaanermut akiliutit......................	164	4.935	115	30.092
-	Isertitat atoriaannaat naligiissinneri (immikkut ilanngussaq) ....	41.738	8.637.547	202.053	206.947
-	Isertitat akileraarutaasussat (immikkut ilanngussaq) .........	42.438	11.510.001	269.246	271.219

Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNPI101

 

Takussutissiami 7.2-mi takuneqarsinnaasunut 28-nut sammisanut paasissutissat assigiinngitsut atorlugit itisiliissutit Naatsorsueqqissaartarfiup Kisitsisaataasiviani pissarsiarineqarsinnaapput. Itisiliinermut atorneqarsinnaasut nutaat takussutissiami 7.2-imi takutinneqartut saniatigut paasissutissat pineqarsinnaapput:

 

·            Inuit isertitaat tunngavigalugit (Amerlassusaat)

·            Isertitat annertussusaat (1.000 kr.)

·            Inuit isertitaasa agguaqatigiissinnerat (kr.)

·            Inuit isertitaat tunngavigalugit agguaqatigiissinnerat (kr.)

 

Ilaqutariit isertitaat pillugit paasissutissat aamma kisitsisaataasivimmi pissarsiarineqarsinnaapput.

Inuit (imaluunniit ilaqutariit) amerlassusaat, ukiumi naatsorsuiffiusumi pineqartut, inuit isertitaat tunngavigalugit agguaqatigiissinnerat (kr.) ima naatsorsorneqarsinnaapput:

 

 

Malugiuk, Naatsorsueqqissaartarfiup Kisitsisaataasiviani kisitsisit tabeliniittut ilisarinnissinnaannginnissamik piumasaqaatitaqarmata. Naatsorsueqqissaartarfiup inuit imaluunniit ilaqutariit tallimaniit ikinnerugaangata Naatsorsueqqissaartarfiup pineqartut ilanngussinnaajunnaartarpaat. Taamaattut isaasat (”..”) atorlugit nalunaarutigineqartarput. Kisitsisaataasivimmi decilikkaarlugit 10.decilimi tamanna atortinneqanngilaq, annerpaamik isertitallit eqqarsaatigalugit.

 

7.6 Isertitat agguataarneqarnerini periaaseq

Isertitat assigiinngisitaaneri itisiliilluni misissuinermi The European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC)-imi periutsit tunngavigineqarput. Taakku EU-mi inuit atugarisaasa misissuinerni suleqatigiilluni suliaapput, isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissiornerit tassani annerusumik pineqarlutik. SILC-mi kisitsisitigut paasissutissiornerni naleqqersuutit assigiinngitsut sammineqarput, taakkunannga Kalaallit Nunaanni isertitat assigiinngisitaarnerisa naatsorsuutaat atorneqarluni.

 

Nunanut allanut sanilliussisinnaaneq

SILC atorlugu Kalaallit Nunaat Danmark assigalugu isertitat immikkuullarissut qulakkeerneqarput, positivit aamma negativit tamakkerlugit ilanngunneqarnerini.

 

Isertitat negativiusut tamakkiisumik ilanngunnerisigut, Kalaallit Nunaanni isertitat ilumoornerusumik ersersinneqarput. Kisianni akerlianik sanilliussinissamut ajornartorsiortitsillutik, nunat ilaasa isertitat negativiusut nalunaarsorsinnaanngimmatigit. Tamanna isertitat negativiusut akileraarutinik nalunaarsuiffimmut nalunaarutigineqarsinnaannginnerannik pissuteqarsinnaavoq, imaluunniit nunanit pineqartunit isertitat negativiusut akuerineqarsimannginnerat, taamaasillunilu 0-inngortiinnarneqartarlutik. Nunani amerlasuuni SILC misiligutitut annikitsumik atorneqarpoq.

 

Inuit pisortat atuinerinik assigiinngitsunik atuinerisa assigiinngitsuusarneri – tassa pisortanit inunnut ikiorsiissutit – pissutaallutik nunat marluk isertitaasa assigiinngissutaanik sanilliussineq atuisinnaanermut assigiinngissutsinik erseqqissaasinnaanera ilumoortuuseq oqaatigineqarsinnaanngilaq. Kalaallit Nunaanni pisortat ikiorsiissutinut annertuumik atuisarpoq, taamaammallu nunanut avannarlernut sanilliunneqarsinnaalluni. Kisianni, nunani marlunni pisortat ikiorsiissutaanik inuit atuinerat assigiittutut isikkoqaraluartoq, isertitat eqimattakkuutaarnerini assigiinngitsorujussuusinnaapput.

 

Nunanut tamalaanut allanut sanilliussinissamut killilersuisoq alla tassaavoq, isertitat aningaasanik naleqanngitsut Kalaallit Nunaanni isertitanut nalunaarsuiffinnut ilanngunneqanngitsut. Taamatulli periuseqarneq SILC-mi suleriaaseq pissutaavoq, isertitat aningaasanik naleqanngitsut ilanngunneqarneq ajormata.

 

Kalaallit Nunaannili inuit ilaasa akornanni isertitat aningaasanik naleqanngitsut, assersuutigalugu piniarnermit pisanit aamma aalisarnernit pisanit, atuinissamut tapertaalluartuupput. Tamanna isertitakinnerusuni annertunerusumik atuussimaguni, isertitat nikingassutaat, taamatullu piitsuussusermut qanissuseq annikinnerusimassaaq, saqqummersitami matumani paasissutissiissutigineqartuninngarnit.

 

Piniakkanik aalisakkanillu nammineq pisanit atuineq qanoq sunniuteqartiginersoq erseqqissumik nalilerneqarsinnaanngikkallarpoq.

 

7.7 Ajoqutit

Kalaallit Nunaata inukinnera pissutaalluni piffissap ingerlanerani sanilliussinerni nikingassutsit annertusarput. Nikingassutsillu annertunerulersarput inuit ikittunnguit pineqartillugit. Taamaattumik ukiut ingerlanerini allanngorluinnartoqarsimagaangat inerniliinerit mianerilluinnaqqissaartariaqarput. Immikkoortumi 7.3-mi allaaserineqartut malillugit isertitat aalajangersimasut, isertitat pillugit kisitsisitigut paasissutissanut ilanngunneqanngillat.

 

7.8 Taaguutit

Akileraannginnermi isertitat tamakkiisut inuussutissarsiummit isertitat, pisortat ikiorsiissutaat, namminerisamik utoqqalinersiassanut katersat aamma pigisanit nalilinnit isertitat tamakkerlutik katinneri. Taakkuupput inuup imaluunniit ilaqutariit akileraannginnermini, ernianut akiliinnginnerminni allanullu akiliinnginnerminni isertitaat. Isertitat negativiusut tassaapput suliffeqarfiit amigartooruteqarsimasut isertitaat imaluunniit inuup aktianik annaasaqarujussuarnermi isertitai. Akileraaruteqannginnermi isertitat tamakkerlugit tamakkiisumik nalunaarutigineqarsimannginnerat pissutaalluni ilaatigut amigaateqarput. Akileraarutitaqanngitsumik sulineq, kingornussat, lotto-mi assigisaanillu eqquinerit nalunaarutigineqarsimanngillat, takuuk immikkoortoq 7.4.

 

Isertitat akileraarutaasussat Akileraarnermut inatsisit malillugit akileraarutaasussat, taakku tunngavigalugit tamakkiisumik akileraarutit naatsorsorneqartarput. Inatsisit malillugit ilanngaatissaq isertitanit peereerpat, isertitat akileraarutaasussat sinnerutissapput. Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit S31-ni nalunaarsuutit malillugit isertitat akileraarutaasussat kisinneqarput.

 

Sulinermut ilanngaat tapisiaavoq, akileraarnissamut tunngaviusumik naatsorsuinermut atorneqartarluni, 2020-mi akileraarnissamut ukiorititaasumi atorneqalerpoq. Sulinermi isertitat tunngavigalugit ilanngaat naatsorsorneqartarpoq. Sulinermut ilanngaat annertusisarpoq isertitat apparaangata, taamaasilluni sulisut isertitakinnerusut aamma akinnattumik isertitallit ukiumut aningaasat atorsinnaasaat annertusineqarlutik. Sulinermut ilanngaat akileraarutaasussaanngilaq, akileraarpallaarsimanermilu aningaasanik utertitsineq assigalugu utertinneqartarlutik. Akileraartarnermut Aqutsisoqarfimmit akileraarutinik akiliinikippallaartoqarsimatillugu sulinermut ilanngaatip ilaa imaluunniit tamakkerlugu atorneqarsinnaavoq, akileraarutinik akiliinikippallaarsimanerup annikillisinnissaanut.

 

Isertitat atoriaannaat inuup imaluunniit ilaqutariit isertitai atoriaannaat. Isertitat atoriaannaat naatsorsorneqartarpoq isertitat tamakkerlugit naatsorsorneqarneri assigalugit. Isertitat atoriaannaat naatsorsorneqartarpoq, akileraannginnermi allanillu akiliinnginnermi inummut ilanngaatit, isertitanit akileraarutit aamma akilersuutinut akiliutit peerlugit. Isertitat atoriaannaat pillugit immikkoortoq 7.4 takuuk.

 

Isertitat atoriaannaat annertussusaat ilaqutariit akornanni isertitat nikingassusaat naatsorsorniarlugu atorneqartarpoq. Isertitat atoriaannaat, ilaqutariinni inuit amerlassusaat aamma ilaqutariinni inuit ukioqqortussusaat atorlugit isertitat atoriaannaat naligiissinneqartarput. Ilaqutariit assigiinngitsut akornanni isertitat assigiinngissutaat taamaasilluni sanilliunneqarsinnaasarpoq.

Annertussutsinut uuttuutit ilaqutariinni inuit amerlassusaat aamma ilaqutariinni inuit ukioqqortussusaat atorlugit isertitat atoriaannaat uuttuutaat naatsorsorneqartarput. Oqimaalutaq OECD standard malillugu naatsorsorneqartarpoq, inoqutigiinni inersimasoq siulleq 1-mik oqimaassusilerneqartarpoq. Allanik inersimasoqaraangat inersimasoq ataaseq 0,5-imik oqimaassusilerneqartarpoq, meeraq ataaseq 0,3-mik oqimaassusilerneqartarluni. Ilaqutariit marlunnik inersimasortallit meerartaqanngitsut isertitaasa naligiissinnerat 1,5-iussaaq, inersimasoq ataaseq marlunnik 15-it ataallugit ukiulinnik meeralik 1,6-iussalluni.

 

Isertitat pisissutaasinnaasut – aamma aningaasanik pisissutaasinnaasunik taaneqartut – isertitat qaffasissusiisa aamma akit qaffasissusiisa ataqatigiinnerat isertitanut pisissutaasinnaasunut tunngassuteqarpoq. Isertitat qaffakkaangata atuinissamut periarfissat aamma qaffattarput, akerlianik akit qaffakkaangata atuinissamut periarfissat annikillisarput. Isertitat qaffarnerat akinit qaffasinneruppat oqartoqartarpoq isertitat pisissutaasinnaasut qaffattut. Akerlianik akit qaffarnerat isertitanit qaffasinneruppat isertitat pisissutaasinnaasut appartarput. Isertitat pisissutaasinnaasut takutippaat agguaqatigiissillugu innutaasut atuinissamut periarfissaat, agguaqatigiissillugu atueriaatsip akillu allanngorarnerisa nunami tamarmi isertitanut imminnut qanoq attuumassuseqarnerat eqqarsaatigalugu.

 

Decilit tunngavigalugit assigiinngissutsit isertitat nalingi annertussusaat tunngavigalugit qulinut (decilinut) amerlaqatigiikkaarlugit immikkoortinneqartarput. 1. decilimi isertitakinnerit 10 pct.-it inissisimapput, 2. decilimi isertitakinnerit tullii 10 pct.-it inissisimasut, taamatut decilikkaarlutik agguarsimallutik. Isertitat decilinut nalunaarutigineqartarput decilip pineqartut agguaqatigiissitsinermut tulluaraangat imaluunniit decilimi pineqartumi isertitap annerpaaffissaa annerpaamik killissimagaangagu. Isertitat medianiat tassaavoq 5. decilimi isertitat annerpaaffissaat, ilisarinnissinnaatitaannginneq pissutaalluni 10. decilimi isertitat annerpaaffissaat saqqummiunneqanngillat.

 

Ukiut ukiup pineqartup naanerani inuup ukioqqortussusaa. Inuit isertitaanut kisitsisitigut paasissutissanut, inuit isertitaasa nalunaarsuiffianniittut, ukiumi pineqartumi tamakkiisumik akileraartussaatitaasut ukiullu naanerani 15-inik ukioqalereersimasut, ilaapput. Taassuma saniatigut Naatsorsueqqissaartarfiup innuttaasunut nalunaarsuiffianut ukiup pineqartup aallartinnerani naaneranilu nalunaarsugaasimassaaq.

 

Ilaqutariit inuk ataaseq imaluunniit inuit allallit, inuit allattorsimaffiat malillugu najugaqatigiit aamma imminnut arlaatigut attuumassuteqartut. Ilaqutariinni inuit kisimiittuusinnaapput aappaqarlutilluunniit, meerartaqaratik imaluunniit meerartaqarlutik. Inoqutigiit akornanni najugaqatigiit tamarmik ilaqutariiusinnaapput kisianni aamma inoqutigiit akornanni ilaqutariit arlariiusinnaapput. Aappariinni aamma kisimiittuni angerlasimaffimmi najugalimmik meeraqartoqarsinnaavoq ataatsimik arlariinnilluunniit (0-17-inik ukiullit) imaluunniit ataatsimik arlalinniilluunniit inuusuttunik (18-24-nik ukiullit) najugaqartoqarsinnaalluni.

Inoqutigiitataatsimi najugaqatigiiffiusumi inoqutigiit, ataatsimik inuttaqarsinnaapput imaluunniit inunnik arlariinnik. Najugaq tassaasinnaavoq nalinginnaasumik najugarisaq imaluunniit ulloq unnuarlu angerlarsimaffik, ass. kollegia, utoqqaat illuat aamma meeqqat angerlarsimaffiat.

 

Kommunit januaarip aallaqqaataani 2009-mi kommunit 18-iusimasut sisamanngortinneqarput. Kommunini 18-ini naatsorsuinermi aalajangersimasunut suli soqutiginaateqarput, uani saqqummersitami nunap agguataarnerani aamma atorneqarpoq. Siornatigut kommuniusimasut agguataarinermi distriktinik taaneqarput. Distriktit aamma kommunit ataqatigiinneri takussutissiaq 1.1-mi takuneqarsinnaapput. Januaarip aallaqqaataani 2018-imi Qaasuitsup kommuni marlunnut avinneqarpoq; Avannaata Kommunianut aamma Kommune Qeqertalimmut. Takussutissiaq 7.3-mi takukkit.

 

Takussutissiaq 7.3 Kommunit distriktillu, 31. decembar 2022

Kommune Kujalleq	Kommuneqarfik Sermersooq	Qeqqata Kommunia	Kommune Qeqertalik	Avannaata Kommunia
Nanortalik	Ivittuut	Maniitsoq	Kangaatsiaq	Ilulissat
Qaqortoq	Paamiut	Sisimiut	Aasiaat	Uummannaq
Narsaq	Nuuk		Qasigiannguit	Upernavik
	Tasiilaq		Qeqertarsuaq	Qaanaaq
	Ittoqqortoormiit

 

Kommunit avataanni Kalaallit Nunaanni allaffissornikkut najugaqarfiit. Pituffik taakkunani pingaarnerpaajuvoq. Isertitat kommuninut immikkoortinneqarneranni ilaanngikkaluartut nuna tamakkerlugu naatsorsuutinut saqqummersitami ilaapput. Kommunit avataanni kisitsisit Kisitsisaataasivimmi pissarsiarineqarsinnaapput.

 

Ilinniakkap qaffasissusaa ukiup pineqartup naanerani inuup qaffasinnerpaamik naammassillugu ilinniarsimasaa. Paasissutissat Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniagaqarnermut nalunaarsuiffianit pissarsiaapput. ISCED11-uddannelsesnomenklatur atorlugu ilinniakkat immikkoortiterneqarput, kisianni immikkoortunut arfinilinnut ikilisinneqarsimallutik, Tunngaviusumik ilinniarfik appasinnerpaalluni Ingerlaqqiffiusumik ilinniarneq takineq qaffasinnerpaajuvoq.

 

Gini-koefficientip isertitat nikingassutaat ersersippai – isertitat annertusiartortillugit isertitani nikingassutsit angineruleriartortarput. Nunanut tamalaanut Gini-koefficienti atorlugu sanilliussiniarluni ilaqutariit isertitaasa atoriaannaat annertussusilikkat naatsorsuinermi atorneqartarput. Gini-koefficienti pillugu nassuiaaneq saqqummersitami Christen Sørensen: Økonomisk fordeling, Systime, 1999-imi atuarneqarsinnaavoq.

 

Piitsuussusermut qanissuseq nunani tamalaani piitsuussusermut uuttuutaavoq. Kalaallit Nunaanni pisortatigoortumik piitsuussuseq killilerneqanngilaq, kisianni isertitat assigiinngissutaat piitsuussusermut qanissuseq atorlugu paasinarsarneqartarpoq. Ilaqutariit isertitaasa isertitat tamarmiusut medianiannit aalajangersimasumik pct.-inik appasinnerunerat tunngavigalugu, appasissuseq appasippallaamik isertitaqarnermik taaneqartarpoq. Appasippallaamik isertitaqarnermut isertitat medianiat tunngaviliisuuvoq, taanna inoqutigiit isertitaasa atoriaannaat naligiissinnerani inuit isertitaat tunngavigalugit naatsorsorneqartarpoq.

 

S80/20 tassaavoq isertitaqarnerpaat 20 pct.-iisa aamma isertitakinnerpaat 20 pct.-iisa nikingassutaat. Nunani tamalaani sanilliussisinnaanissaq eqqarsaatigalugu ilaqutariinni inuit isertitaat atoriaannaat qaffasissusaat malillugit naatsorsorneqarpoq.